Юрыст: Пенсійны ўзрост у Беларусі могуць павысіць да 67 гадоў
- 6.10.2019, 8:16
І зрабіць аднолькавым для мужчын і жанчын.
З 2017 года ў Беларусі пастаянна павышаецца пенсійны ўзрост. На сёння ён складае 61,5 года для мужчын і 56,5 для жанчын, а праз тры гады дасягне 63 і 58 гадоў адпаведна.
Аднак, як палічылі эканамісты, для таго, каб 30-гадовыя беларусы, якія працуюць зараз, атрымлівалі пенсіі, неабходная альбо кардынальная рэформа пенсійнай сістэмы, альбо далейшае павышэнне пенсіённага ўзросту - як для мужчын, так і для жанчын.
Які шлях абяруць улады? На пытанні Charter97.org адказвае экс-суддзя Канстытуцыйнага суда Беларусі, доктар юрыдычных навук, прафесар Міхаіл Пастухоў:
- Мне падаецца, што ўлады абяруць досыць просты і зручны для іх шлях: далейшае павышэнне пенсіённага ўзросту.
Я асабіста ўважаю, што гэта - занадта прымітыўны шлях, які не адлюстроўвае інтарэсы ў першую чаргу саміх пенсіянераў. Вядома, пенсійны ўзрост у краінах ЕЗ зараз знаходзіцца на ўзроўні 65 гадоў для мужчын і жанчын.
Але пры гэтым варта ўлічваць такія фактары, як, па-першае, узровень даходаў працоўных і пенсіянераў у Еўропе і Беларусі і, па-другое, працягласць жыцця ў гэтых краінах пасля выхаду на пенсію.
Па другім крытэры варта сказаць, што беларусы чамусьці «не жадаюць доўга жыць», выйшаўшы на пенсію. Асабліва гэта тычыцца мужчын. На думку даследчыкаў-герантолагаў, у сярэднім мужчына ў Беларусі пасля выхаду на пенсію пражывае яшчэ сем гадоў.
Атрымліваецца, што ў нас мужчыны сыходзяць у іншы свет пасля дасягнення 70 гадоў - гэта зусім мала ў параўнанні з іншымі еўрапейскімі краінамі. У Гішпаніі, Швейцарыі, Швецыі, Бельгіі мужчыны жывуць у сярэднім да 85-90 гадоў - і гэта лічыцца нормай.
У нас жа пенсіянеры ў сілу нашага ўзроўню жыцця, звычак, хвароб доўга не жывуць. Таму павышаць бязмежна пенсійны ўзрост - гэта блюзнерства. Таму што тады людзі фактычна пазбаўляюцца права на жыццё пасля выхаду на пенсію. Гэта значыць пасля выхаду на пенсію атрымліваецца, што ў Беларусі жыцця больш няма - жыццё скончанае.
І дзяржава замест павышэння пенсіённага ўзросту павінна прыкладаць намаганні перш за ўсё для паляпшэння жыцця людзей, каб яны жылі не менш, чым у краінах ЕЗ. Па-другое, трэба павышаць узровень заробкаў і пенсій, каб яны ў нас былі на ўзроўні еўрапейскіх краін, гэта значыць у 2-3 разы вышэйшыя.
Хачу таксама звярнуць увагу на вялікую дыспрапорцыю ў суме пенсій у розных катэгорый грамадзян Беларусі. Калі асноўная частка насельніцтва атрымлівае пенсіі і дапамогі з так званага «абшчаку» (пенсійнага фонду, дзе заўсёды не стае сродкаў у сілу таго, што асноўныя прадпрыемствы сталі нерэнтабельнымі і не плацяць туды ўзносы), іншая частка насельніцтва - дзяржслужбоўцы, «дэпутаты», вайскоўцы , міліцыя, сілавікі - атрымліваюць пенсіі з дзяржбюджэту. І ў іх заўсёды гарантаваныя выплаты, прычым пенсія іх у 2-3 разы большая, чым у астатніх. Пры гэтым для атрымання пенсіі ў іх дастаткова 20 гадоў службы.
Гэта значыць, яны знаходзяцца ў прывілеяваным становішчы ў параўнанні з астатнімі грамадзянамі, якія павінны выпрацоўваць сабе страхавы стаж. Зараз ён складае 17 гадоў - гэта вельмі высокі паказчык, бо столькі часу трэба адлічваць страхавыя ўзносы, каб атрымліваць поўную працоўную пенсію.
Гэта яўная несправядлівасць у суме пенсій і парушэнне прынцыпу роўнасці паміж работнікамі. Нейкім чынам трэба ўніфікаваць умовы выхаду на пенсію і іх сумы. Не павінна быць такой велізарнай дыспрапорцыі - у 2-3 разы. Трэба выраўнаваць сумы пенсій, зноў жа, неабходна вярнуць ільготы пенсіянерам, якія ўлада незаконна забрала. І гэта сур'ёзнае адрозненне беларускіх пенсіянераў ад іх калег у Расеі, Украіне, дзе захаваліся практычна ўсе льготы. У тым ліку права на бясплатны праезд у грамадскім транспарце, сур'ёзныя льготы пры атрыманні лекаў, льготы па аплаце ЖКГ і г.д.
Акрамя таго, разам з дзяржаўнымі датацыямі трэба пашыраць назапашвальныя пенсіі, выраўнаваць сумы пенсій для розных катэгорый грамадзян. Між іншым, пазбавіць неабгрунтаваных пераваг пенсіянераў, якія атрымліваюць цяпер пенсіі з дзяржбюджэту.
Нашы пенсіянеры нічым не горшыя за пенсіянераў Нямеччыны, Францыі, Польшчы і гэтак далей. Яны павінны жыць гэтак жа забяспечана і гэтак жа доўга, як іх калегі.
- Некаторыя эканамісты мяркуюць, што без радыкальнай рэформы пенсійнай сістэмы пакаленне 30-35 гадовых беларусаў можа застацца без пенсій. Што вы пра гэта думаеце?
- Сапраўды, такая праблема ёсць. Цяпер грамадства моцна старэе, і калі не лічыць падрастаючае пакаленне, то ў Беларусі ў прынцыпе трэцяя частка насельніцтва пенсіянеры.
Гэта сведчыць пра неабходнасць правядзення пенсійнай рэформы і знаходжання дадатковых крыніц папаўнення даходаў будучых пенсіянераў. Нам не варта разлічваць, што дзяржава нас будзе забяспечваць да смерці і хаваць за свой кошт. Трэба больш шырока выкарыстоўваць назапашвальныя фонды, у большай ступені праводзіць адлічэнні ў кошт будучай пенсіі з заробкаў работнікаў. Так зроблена, напрыклад, у Літве - усе асобы старэйшыя за 40 гадоў абавязаны рабіць адлічэнні ў фонд сваёй будучай пенсіі.
Акрамя таго, неабходна ўводзіць дадатковыя крыніцы для папаўнення пенсійнага фонду. Між іншым, можна прывесці такі просты прыклад: штогод Беларусь атрымлівае блізу 3-3,5 млрд даляраў ад перапродажу расейскай нафты. Куды гэтыя грошы сыходзяць, ніхто ў Беларусі сказаць не можа. Але чаму б гэты прыбытак не пусціць на развіццё пенсійнага фонду?
Сапраўды гэтак жа можна прыводзіць і іншыя прыклады, калі грошы незразумела навошта і на што выводзяцца з абарачэння. У тым ліку, навошта Беларусі патрэбнае такое велізарнае войска - 60 тысяч чалавек? Ад каго мы абараняемся, навошта пералічваць такія каласальныя сродкі? Навошта столькі шмат працаўнікоў міліцыі?
Таму цалкам можна знайсці дастатковыя сродкі для таго, каб павялічыць, як мінімум, у 2 разы сярэдні заробак работнікаў і ў столькі ж пенсію. Гэта значыць магчымасцяў для папаўнення пенсійнага фонду дастаткова. Неабходная толькі воля асоб, ад якіх гэта залежыць.
Таму я думаю, што нашаму грамадству трэба ініцыяваць неабходнасць пенсійнай рэформы. Я ведаю, што ёсць такая ініцыятыўная група «Наша пакаленне», якая існуе з 2008 года. І ўлады адмаўляюцца рэгістраваць арганізацыі пенсіянераў.
У свой час хацеў стварыць партыю пенсіянераў Уладзімір Раманоўскі, каб паспрабаваць вырашыць праблемы самім. Але дзяржава адмаўляе ва ўсіх гэтых ініцыятывах для паляпшэння становішча пенсіянераў. Гэтай праблеме трэба надаваць большую ўвагу грамадства і прымушаць дзяржаву прыняць адпаведныя меры. Галоўнае - воля і жаданне палепшыць сітуацыю. А магчымасці і сродкі знойдуцца.
- Вы адзначылі ў пачатку, што прадстаўнікі сілавых структур выходзяць на пенсіі вельмі рана. На вашу думку, ці варта зрабіць для іх пенсійны ўзрост такім жа, як і ў астатніх грамадзян?
- Я прыхільнік таго, каб павысіць пенсійны ўзрост для сілавога блока. Але, вядома, трэба падыходзіць дыферэнцыравана, паглядзець, што гэта за спецыяльнасці.
Возьмем, напрыклад, міліцыю. Там ёсць работнікі, якія, умоўна кажучы, і дзень, і ноч занятыя гарачай працай - крымінальны вышук, напрыклад. Для іх варта зрабіць паблажкі, скарачэнне.
Але ёсць шмат катэгорый работнікаў, служба якіх мала чым адрозніваецца ад працы грамадзянскіх. Сярод такіх: выкладчыцкі склад акадэміі МУС, аддзел візавай службы, інспекцыя ў справах непаўналетніх. Такія пасады можна зрабіць грамадзянскімі, не абавязкова ім прысвойваць званні, бо гэта аўтаматычна павялічвае ім заробкі.
Гэта значыць, трэба падысці да гэтага пытання выбарачна і строга. Думаю, што неабходна ў мэтах эканоміі перавесці, як мінімум, трэць супрацоўнікаў на грамадзянскую службу. Навошта столькі мужчын адцягваць ад карыснай працы, спакушаючы іх формай і вялікімі заробкамі.
Мне здаецца, гэта вельмі сур'ёзны мінус дзейнай улады. Яна ўсіх моцных мужчын хоча апрануць у форму, наўзамен падаючы ім добры заробак і льготныя ўмовы выхаду на пенсію.
- Міністарка працы Ірына Касцевіч казала пра тое, што пенсійны ўзрост для жанчын трэба зраўнаваць з мужчынскім. Наколькі верагодны такі сцэнар?
- Я думаю, што гэта амаль відавочны крок з боку ўладаў - спрабаваць зраўнаваць мужчын і жанчын па ўзросце, зыходзячы з таго, што, у асноўным, жанчыны на пенсіі жывуць значна больш, чым мужчыны. Гэта магчыма.
Пры выхадзе на пенсію варта ўлічыць шэраг абставінаў, якія заслугоўваюць увагі. Напрыклад, пры нараджэнні 2-3 і больш дзяцей, павінна быць пэўнае паслабленне.
Таксама варта ўлічваць, якая праца ў жанчыны. Магчыма, яна працуе ў гарачым цэху, у шкодных умовах - зноў жа, неабходна скараціць час выхаду на пенсію.
Іншыя асаблівасці - догляд за пажылымі людзьмі, які можна прыраўнаваць да працоўнага стажу. Таму нельга сказаць - усім сыходзіць, да прыкладу, у 65 гадоў. Неабходна да гэтага пытання падыходзіць індывідуальна і ўлічваць абставіны, каб можна было выходзіць некаторым катэгорыям і раней.
Гэта і стымул пэўны, і гэта будзе справядліва. Але думаю, што да аднолькавага пенсійнага ўзросту ў мужчын і жанчын мы прыйдзем, і досыць хутка.
- Калі рэформы не будуць праведзены, на колькі ў выніку будзе павышаны пенсійны ўзрост?
- Я думаю, што як намечана - 65 і 58 гадоў. А наступным этапам пачнецца выраўноўванне выхаду на пенсію - пенсійны ўзрост жанчын будуць падымаць да мужчынскага. А мужчынам у інтарэсах улады могуць яшчэ падняць.
Гэта значыць, лімітавы ўзрост, якая гэтая ўлада можа сабе дазволіць - 67 гадоў мужчынам, 65 - жанчынам, пры ўмове, што гэтая ўлада будзе доўга кіраваць краінай.
- Які, на вашу думку, павінна быць пенсійная сістэма ў Беларусі, каб чалавек, прапрацаваўшы ўсё жыццё, не адчуваў сябе падманутым?
- Павінен быць добра прадуманы закон аб пенсійным забеспячэнні. І пры прызначэнні пенсіі за аснову трэба ўзяць працоўны стаж. Каб людзі, што доўгі час адпрацавалі атрымлівалі такую ж пенсію, якую атрымлівалі і заробак на момант выхаду на пенсію.
Такая практыка маецца ў шэрагу краін. Да прыкладу, у Францыі - пасля 40 гадоў стажу памер пенсіі роўны памеру заробкаў. І пры гэтым неабходна акрамя дзяржаўных датацый, увесці дадатковыя крыніцы фарміравання пенсіі.
Гэта, можа быць, вялікія адлічэнні з боку работнікаў, наймальнікаў, а таксама ад розных фондаў, якія павінны пастаянна папаўняцца за кошт прыбытку дзяржаўных прадпрыемстваў, якія атрымліваюць прыбытак ад экспарту.
Неабходна стварыць роўныя ўмовы для выхаду на пенсію для ўсіх катэгорый грамадзян. Каб не было такога, што адны атрымліваюць пенсіі з дзяржбюджэту, а іншыя здавольваюцца пенсійным фондам. У еўрапейскіх краінах ёсць добрыя мадэлі пенсійнага забеспячэння - шведская мадэль сябе добра апраўдала.
Можна ўзяць за ўзор нейкую з сістэм, пры гэтым улічваючы беларускія асаблівасці. З тым, каб пенсіянеры сталі людзьмі самадастатковымі, паважанымі, каб яны не нахлебнікамі ў дзяржавы былі і маглі жыць столькі, колькі хочуць. Каб дзяржава не імкнулася хутчэй ад іх пазбавіцца.