Служыў Гаўрыла ігуменняй

• Ірына Халіп
• 26.11.2021, 17:56

Перасоўная брацкая магіла для рэжыму.

Тое, што адбываецца апошнім часам ужо не выглядае ні трагедыяй, ні нават фарсам. Гэта буфанада, тэатр абсурду, «Даўн хаўс», насарогі на сцэне і поўнае адчуванне таго, што на фінальных рэпліках гэтага спектакля сцэна праваліцца ў бездань разам з акторамі, і нам застанецца толькі злёгку паштурхацца ў гардэробе, разбіраючы паліто. Такія ўяўленні здараюцца толькі пад заслону.

Мяркуйце самі. Лукашыстка данесла на лукашыстаў і села на лаву падсудных – што можа быць прыгажэй? Чысты Шварц, чысты «Цмок»: «Даносіць мне на мяне ж. Інтрыгуе сам супраць сябе, каб захапіць сваё ўласнае месца». У нашых шыротах гэта выглядае так: жыхарка Добруша ўбачыла чырвона-белы намёт, які паставілі супрацоўнікі мясцовага вайсковага камісарыяту. Пакуль вайскоўцы культурна адпачывалі на прыродзе з дапамогай пікніка, жанчына зняла палатку на відэа і выклала ў сеціва, назваўшы ваенкаматаўцаў «бчбшнікамі». Але спадары афіцэры не спудлавалі ды і напісалі заяву ў міліцыю - абгаварылі нас, маўляў. Аўтарка відэа на лаве падсудных ніяк не магла зразумець, як жа так: яна ўсё жыццё за Лукашэнку галасуе, пальцы ў сіні колер фарбуе на знак салідарнасці, «любимую не отдают», і тут такое расчараванне - два гады «хіміі» за пільнасць. Сюды так і просіцца ўлюбёная рэпліка незабіваемага журналіста Аркадзя Бабчанкі: «Радзіма цябе кіне, дачка». Зрэшты, нават без рэплікі ў гэтай гісторыі ўсё вельмі гарманічна - хоць у падручнікі дапрызыўнай падрыхтоўкі ўстаўляй.

А пастаноўка "Тыля" ў Віцебску? Гэтая гісторыя сама па сабе просіцца стаць новай п'есай. Урэшце, жанр "тэатр у тэатры" папулярны з часоў Шэкспіра. Рыхтаваліся да прэм'еры, ставілі класіку - п'есу Рыгора Горына паводле рамана Шарля дэ Кастэра. П'есу гэтую ставілі ў СССР яшчэ ў сямідзесятыя, так што рэпертуарная адзінка, правераная брэжнеўскімі мастсаветамі, - гэта сто адсоткаў надзейнасці, здавалася б. Пераклалі на беларускую мову, адыгралі прэм'еру. Мінкультаўскія чыноўнікі прыехалі, папляскалі ў дырэктарскай ложы, раздалі ўзнагароды – і тут жа забаранілі спектакль. Таму што «да здравствует Фландрыя!» з расейскай мовы ніяк інакш, чым «жыве Фландрыя!», не перакладзеш, хоць разбіся. І ўсё: спектакль на паліцу, дырэктара звольніць, трупу пажадана распусціць. Зрэшты, частка трупы, можа, яшчэ захаваюць - над гэтым цяпер разважаюць найлепшыя ідэалагічныя розумы, - але дырэктара ўжо выправадзілі з тэатра за палітычную блізарукасць. І яшчэ адзін піруэт нашага дзіўнага тэатра абсурду: тым няўдачлівым дырэктарам тэатра быў былы ідэолаг «Белшыны» Аляксандр Старых. Праклятыя фламандцы, падпільнавалі ўсё ж. Ідэалагічна кіраваць гумай на «Белшыне» – гэта было не ў прыклад больш зразумела і прыемна.

А вось, да прыкладу, ігумення Гаўрыіла - персанаж без усялякіх дадатковых рысак карыкатурны - прыязджае ў лагістычны цэнтр, куды звезлі мігрантаў, і блукае сярод іх, бласлаўляючы крыжам. Год таму яна называла вось гэтае самае «жыве!» д'ябальскімі выкрыкамі, а зараз блукае сярод мусульман і водзіць крыжам туды-сюды. Мігранты напэўна ўсяго пабачылі за час сваёй вандроўкі, так што іх наўрад ці гэтым здзівіш. Калі следам за Гаўрыілай да іх у лагістычны цэнтр прыйдуць утаймавальнік змей або шпагаглынальнік - рэакцыя будзе прыблізна такая ж, для іх гэта персанажы аднаго сінанімічнага шэрагу. Але нам ігуменню па тэлевізары паказваюць. Народ, зрэшты, весяліцца і складае працяг «Гаўрыліяды» Нікіфара Ляпіс-Трубяцкога: «Служыў Гаўрыла ігуменняй (націск аўтары, зразумела, ставяць на «е» - І.Х. ), крыжам Гаўрыла бласлаўляў». Хіба народ, які так смяецца, можа не перамагчы?

І, вядома, «пераможца нашага гіт-параду» - перасоўная брацкая магіла, якую ў гэтыя дні возяць па гомельскіх школах. 26 лістапада - гэта дзень вызвалення Гомеля, і сёлета ён святкуецца асабліва творча, нестандартна і самабытна. У школы прывозяць перасоўную брацкую магілу. На ёй, пасярод зоркі з пап'е-машэ, - аранжавая лямпачка, якая сімвалізуе Вечны агонь. Дзяцей убіраюць у савецкую вайсковую форму і прымушаюць ускладаць кветкі да аранжавай лямпачкі. І гэта не пераб'еш ужо ні Горыным, ні Шварцам, ні нават Брэхтам.

У гэтай перасоўнай магіле рэжым і пахаваюць. І мільёны беларусаў стануць да яе ў чаргу - не, вядома, не ўшанаваць памяць, а пераканацца ў тым, што яна нарэшце пачала выконваць сваю ўтылітарную функцыю.

Ірына Халіп, адмыслова для Charter97.org