Мікалай Статкевіч: У Беларусі адбываецца духоўная рэвалюцыя

22.03.2017, 7:32

Мы сведкі канца сістэмы і нараджэння беларускай нацыі.

Пратэст быў бы ўсе роўна, а будучыня Беларусі залежыць ад таго, хто яго ўзначаліць. Цяпер яго ўзначальвае патрыятычная апазіцыя, - і гэта галоўная гарантыя таго, што Беларусь застанецца незалежнай.

Пра гэта адзін з лідараў апазіцыі, экс-палітвязень Мікалай Статкевіч сказаў у інтэрв'ю "Новаму часу".

- Цяпер усё спрачаюцца: ці магчымы ў Беларусі «Майдан»? Што думаеце вы?

- У Беларусі Майдан немагчымы, таму што ў нашай мове няма такога слова (смяецца). А падзеі накшталт украінскіх... У нас зусім іншая сітуацыя. У нас няма незалежных электронных масавых медыяў, тэлевізіі, няма фракцыі апазіцыі ў парламенце, урэшце у апазіцыі да ўлады не знаходзіцца гарадское кіраўніцтва Менска. У нас іншая сітуацыя, іншая гісторыя, іншая ментальнасць.

Беларусы больш гатовыя да рэформаў, і, мабыць, мы маглі б быць больш паспяховымі ў пабудове прававой дзяржавы, таму што ў нас іншае стаўленне да закона. Гэта звязана з гісторыяй. Ва ўкраінскім грамадстве ў якасці ідэалу - гісторыя казацтва. Казакі - мужныя, годныя людзі, але як яны ставіліся да законаў і да чужой уласнасці, - вядома. Украіна мае і будзе праз гэта праблемы. У нас жа - вельмі істотны ўплыў нашай шляхетнай гісторыі, быў вялікі пласт насельніцтва свабодных грамадзян, быў сацыяльны ліфт, куды мог патрапіць любы чалавек... Знаць жыла паводле законаў. У нас была прававая дзяржава - не ідэальная, але прававая. У нас усё магло быць значна лепш, калі б мы не памыліліся ў сваім выбары ў 1994 годзе.

Дэкрэт - толькі нагода

- Акцыі пратэсту здольныя змяніць сітуацыю? Ці гэта не з'яўляецца толькі сродкам «выпускання пары»?

- Сённяшнія пратэсты сітуацыю ўжо мяняюць, таму што яны змяняюць само грамадства. Людзі раптам становяцца грамадзянамі. Не проста атрымальнікамі выгод або непрыемнасцяў ад улады, а менавіта грамадзянамі, якія хочуць вырашаць свой лёс, лёс сваіх дзяцей, лёс сваёй краіны. У пэўнай ступені тое, што цяпер адбываецца, можна назваць рэвалюцыяй унутранай, духоўнай. Людзі ў запалоханай за столькі гадоў краіне раптам адчуваюць у сабе сілы, годнасць і мужнасць да зменаў. Гэта гістарычны перыяд - мы цяпер назіраем нараджэнне беларускай грамадзянскай супольнасці, нараджэнне нацыі. Гэта вялікі час.

Дэкрэт аб дармаедстве - толькі нагода, спускавы кручок, штуршок, які дазволіў выявіцца ўсім тым зменам, якія рыхтаваліся ў душах людзей. І не больш.

- Раней усе казалі, асабліва падчас выбарчых мітынгаў: «Усё вырашыцца ў Менску». Але напалохала ўладу менавіта правінцыя.

- Уладу напалохалі настроі людзей. Яна адарвалася ад народа, яна проста не ведала сапраўднага становішча рэчаў. І калі ўслед за Менскам, за акцыяй 17 лютага, якая дала старт народнаму пратэсту, пачалі масава выходзіць рэгіёны, то, сапраўды, улада спалохалася. Яна раптам убачыла ўсю ступень нянавісці да сябе. Але, на жаль, у краінах аўтарытарных, цэнтралізаваных, пытанне змяненняў, безумоўна, вырашаецца ў сталіцы. Таксама безумоўна, што гэтыя змены немагчымыя без падтрымкі рэгіёнаў.

25 сакавіка мы збіраем вялікую акцыю ў Менску, дзе мы павінны паказаць сілу народа і яго волю да пераменаў, і на наступны дзень, 26-га, а 12.00 заклікаем людзей выходзіць на плошчы сваіх гарадоў па ўсёй Беларусі, каб яны паказалі, што не толькі сталіца пратэстуе, што гэта воля ўсёй Беларусі.

На плошчы людзей выводзіць улада

- Улада прымяняе тактыку бізуна і перніка. З аднаго боку - замарозілі выкананне дэкрэта, з другога - пачалі рэпрэсіі. Ці атрымаецца такім чынам прыцішыць пратэст?

- Улады ўсё яшчэ думаюць, што выводзіць людзей на плошчы беларуская дэмакратычная апазіцыя.

На самай справе, на плошчы людзей выводзіць сама ўлада - сваім хамствам, непавагай да чалавека, карупцыяй, імкненнем усіх запалохаць і ўсіх кантраляваць. А дэмакратычная патрыятычная апазіцыя - прынамсі яе частка, - прагназавала такую сітуацыю. Яна рыхтавала магчымасць для людзей, пляцоўку, механізмы для пратэсту. Зараз людзі карыстаюцца гэтым.

Паўтара гады таму, калі я выйшаў з турмы, я пачаў рабіць тое, што назваў «стварэннем пляцоўкі свабоды ў цэнтры сталіцы». Гэтай пляцоўкай, і іншымі пляцоўкамі ў цэнтрах гарадоў людзі пачалі карыстацца, бо гэта было напрацавана. А крыху менш за год таму, на ўстаноўчай сесіі Беларускага нацыянальнага кангрэсу, сярод іншага, было заяўлена: наша задача - узначаліць і накіраваць сацыяльны пратэст з мэтай прымусу ўладаў да эканамічных і палітычных рэформаў. Мы тады гэта прагназавалі, мы ішлі трохі наперадзе. І цяпер людзі прынялі нашы механізмы ўздзеяння, нашы лозунгі і нават нашы сцягі.

Што будзе далей? Я думаю, што сітуацыя можа развівацца па-рознаму. Многае будзе залежаць ад самой улады. Брутальныя сродкі могуць прывесці да брутальнага яе канца. Калі брутальных сродкаў не будзе, то барацьба зацягнецца. Мы не хочам гвалту, крыві, мы не хочам разбурыць свой дом, мы хочам проста навесці ў ім парадак. І мы павінны дзейнічаць паслядоўна, спакойна, цярпліва, але цвёрда. Адной акцыяй усё не вырашыцца. Калі вырашаць усе адной акцыяй, то мы можам зрушыць гэтых самазванцаў, мы маем такое права. Дэкларацыю ААН аб правах нацый ніхто не скасоўваў.

Але мы разумеем, што можам справакаваць знешняе ўмяшанне. Мы не хацелі б страціць свой дом. Таму мы павінны дзейнічаць мірна і паслядоўна, і гэта будзе вялікая праца, давядзецца выходзіць на вуліцы не адзін раз. Давядзецца ціснуць, як удаў, да тых часоў, пакуль не пачне разбурацца гэтая хлуслівая і карупцыйная вертыкаль, у тым ліку і сілавая вертыкаль.

Тады можа здарыцца і так, што нам прыцягнуць гэтага кадра ўжо звязаным. Або пакуль ён сам не зразумее, што, каб пазбегнуць такога канца, трэба размаўляць і дамаўляцца. Якім бы гэта малаверагодным цяпер не здавалася, але мы гатовыя да перамоваў. Не да гульняў лялечнага спектакля пад назвай «круглы стол», дзе пасадзяць марыянетак і блазнаў, а рэальныя сур'ёзных перамоваў з тымі, хто выказвае пратэст.

Мы спадзяемся, што тут хопіць здаровага сэнсу, але, на жаль, пакуль што імавернасць гэтага не вельмі высокая.

- Узнікла занепакоенасць, што пратэсты могуць быць падставай для ўмяшання Расеі. Як прафесійны вайсковец, вы можаце сказаць, ці ёсць глеба для гэтых асцярог?

- Так, небяспека ёсць, і засцярогі не лішнія, але сацыяльны пратэст быў бы ўсё роўна. Мы яго спрагназавалі, мы да яго падрыхтаваліся. Але калі б мы не падрыхтаваліся і не ўзначалілі гэты пратэст - ён бы ўсё роўна быў. Магчыма, у нейкіх іншых формах, і ў яго, магчыма, быў бы іншы лідэр. Той, якога паказваюць па пяці з васьмі «сацыяльных» каналаў беларускай тэлевізіі.

Калі б Лукашэнка так клапаціўся пра неўмяшанне Расеі, яму для пачатку трэба было б вярнуць беларусам беларускую інфармацыйную прастору. Я не кажу пра астатняе - гэта проста прыклад. Чалавек, які столькі зрабіў супраць нашай незалежнасці, нацыянальнай самаідэнтыфікацыі беларусаў, які знішчаў гісторыю, паслядоўна знішчаў мову, чалавек, якога б я назваў у найноўшай гісторыі галоўным ворагам нашай нацыі, цяпер раптам пачынае называць нас ледзь не агентамі Крамля. Хто чый агент?

Мы як раз робім усё вельмі асцярожна, прадумана, каб не стварыць пагроз незалежнасці. Бо пагрозы вялікія, і стварыў іх раней сам Лукашэнка.

Мы сведкі канца сістэмы

- У 2015 годзе вы казалі, што гэтай уладзе засталося два-тры гады. Вы зараз ад гэтага прагнозу не адмаўляецеся?

- Не адмаўляюся, таму што цяпер мы назіраем сістэмны крызіс улады. Скончыўся рэсурс. Схема, калі краіна, ператвораная ў вялікі калгас, калі адзін чалавек мае магчымасць кантраляваць амаль кожнага, - яна шыкоўная для палітычнага кантролю, такое палітычнае шчасце чалавеку, які хворы ўладай. Але гэтая схема вельмі неэфектыўная эканамічна. За шчасце плаціла Расея. Цяпер яна не можа павялічваць аплату, - а яе трэба пастаянна павялічваць, бо эфектыўнасць такой эканомікі падае. А Расея за тое, што дае, усё больш і больш патрабуе. Яна патрабуе ўжо столькі, што аддаваць усё - ужо небяспечна для асабістай улады Лукашэнкі. Сістэма апынулася ў тупіку.

Але гэты тупік аказаўся тупіком для ўсёй краіны. Яшчэ ў мінулым годзе народ спадзяваўся, што гэты выкруціцца, падмане, набярэ, выдурыць крэдытаў, і ўсе неяк уляжацца. Сённяшнія выступы сведчаць: людзі зразумелі, што - усё.

На самай справе, народ знаходзіцца ў жудасным стрэсе. У рэгіёнах заробкі такія, што людзям ледзь стае на ежу. У сем'ях ужо думаюць, чым карміць дзяцей. Адказнасць за гэта людзі ўскладаюць на аднаго чалавека. Ён усё ўзяў на сябе, усім кіруе, а значыць, за ўсё адказвае.

Безумоўна, мы прысутнічаем пры канцы гэтай сістэмы. І, шчыра кажучы, мяне ўжо больш хвалюе, што будзе пасля яе. Як зрабіць, каб у гэты пераходны перыяд не патрапіць пад залежнасць іншай дзяржавы, не страціць нашу незалежнасць, не выклікаць грамадзянскіх канфліктаў у нашым расколатым грамадстве. Я цяпер павінен звяртацца да людзей і казаць, што розніца ў мове, у геапалітычных прыхільнасцях або ў сімпатыях да якой-небудзь сімволікі не павінна быць падставай для канфлікту ў грамадстве. Мы - адзін народ, адна нацыя, у нас адзін дом, і мы павінны думаць аб тым, як наладзіць жыццё ў гэтым доме.

Цяпер ужо трэба пачынаць думаць аб тым, што будзе пасля гэтага чалавека, хоць, безумоўна, так проста ён сысці не збіраецца. Але далей няма куды. У яго хутка не будзе грошай, каб карміць нават тую зграю, якой ён палохае народ.

Пасля яго нам перш за ўсё патрэбныя свабодныя выбары, нам патрэбна легітымная ўлада, якая прадстаўляе ўвесь народ. Безумоўна, ёсць рызыка, што мы можам нарвацца на чарговага папуліста, рызыка знешняга ўмяшання... Але без рызыкі рух наперад немагчымы.

Нам трэба рухацца. Для гэтага мы павінны зноў пачаць вучыцца дэмакратыі, будаваць сістэму падзелу ўладаў, проціваг, стрымлівання, нармальную эканоміку. Усё гэта давядзецца рабіць вельмі хутка. Зрабіць гэта хутка не атрымаецца, калі мы будзем раз'яднаныя ў базавых каштоўнасцях.

І галоўная каштоўнасць - што ў нас, беларусаў, ёсць свой дом, свая дзяржава. Гэта наша дзяржава, і мы не павінны яе разбурыць.

Мікалай Статкевіч: У Беларусі адбываецца духоўная рэвалюцыя

Апошнія навіны